Alicja Czyczel

Projekt site-specific, Metropolis w Kopenhadze – fot. Stine Emilie Fløe Dalby

Projekt site-specific, Metropolis w Kopenhadze – fot. Stine Emilie Fløe Dalby

Projekt site-specific, Metropolis w Kopenhadze – fot. Stine Emilie Fløe Dalby

ciało, na głos – fot. Marta Ankiersztejn

ciało, na głos – fot. Marta Ankiersztejn

ciało, na głos – fot. Marc Coudrais

 Touch behind la langue – fot. Marc Coudrais

Touch behind la langue – fot. Marc Coudrais

 Touch behind la langue – fot. Marc Coudrais

Ciałowanie, warsztaty choreograficzne w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie – fot. Kuba Dąbrowski

Ciałowanie, warsztaty choreograficzne w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie – fot. Kuba Dąbrowski

Ciałowanie, warsztaty choreograficzne w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie – fot. Kuba Dąbrowski

* Choreofonie to badania artystyczne na polu tańca, choreografii i pracy z obiektem, improwizacji tanecznej i głosowej, którym towarzyszą publikacje dźwiękowe wytwarzane w działaniu – w studio tańca, na spacerze i w przestrzeni domowej. Badania prowadzone przez choreografkę i tancerkę Alicję Czyczel będą rozwijać i rozwidlać się przy twórczym współudziale gościń i gości.

Bouger le paysage, une balade de jeudi – fot. Olivier Soulie

Bouger le paysage, une balade de jeudi – fot. Olivier Soulie

Bouger le paysage, une balade de jeudi – fot. Olivier Soulie

Rozmowa z Alicją Czyczel

Czym jest dla Ciebie choreografia? 

Taniec, a w następnej kolejności choreografia, jest dla mnie przede wszystkim praktyką uważnej obecności oraz przestrzenią wolności: dbania o własne ciało i uzdrawiania go, błaznowania i zabawy, zestrajania się ze środowiskiem, głębokiego słuchania i zanurzania się w pokłady nieświadomości, eksperymentowania z własną tożsamością, budowania nienormatywnych relacji opartych na zaufaniu oraz negocjowania w działaniu horyzontalnych form komunikacji i współpracy opartych na poszanowaniu różnicy.

Choreografia jest także profesją, którą uprawiam w zgodzie z własną wizją polityczności sztuki i poczuciem, że to, co robię w studio, na scenie lub w przestrzeni publicznej ma realny, choć trudny do zmierzenia, wpływ na relacje społeczne i formy bycia razem – te dotyczące mnie samej, moich współpracowniczek i współpracowników oraz te, które obejmują swoim zasięgiem publiczność.

Choreografia jest niepowodzeniem wszelkiej skończoności. To bycie razem, ruch stawania się i spekulowanie z wnętrza chaosu, który jest we mnie, z uwzględnieniem piękna i szamba, które wokół.

Jakie tematy/obszary Cię interesują?

Interesują mnie antykapitalistyczne spotkania nie nastawione na żaden określony zysk i efekt. Kruche, empatyczne, intuicyjne, emfatyczne, babskie, niespektakularne, zmysłowe, niewyraźne, obciachowe, intymne, poetyckie. Jako choreografka podejmuję próby zadzierzgnięcia szczególnej bliskości i relacji (z publicznością, współpracowni(cz)kami, obiektami, krajobrazami, przestrzeniami społecznymi) oraz poszerzania rozumienia ciała jako hybrydy, która istnieje dzięki licznym interakcjom z innymi i środowiskiem.

Moje choreografie nie są ukierunkowywane ani tworzone “na temat”. Atematyczność to dla mnie bardzo twórczy stan. Za każdym z projektów-procesów stoi odmienne pole badawcze połączone z ucieleśnionymi praktykami. Dla przykładu – moja choreografia “Touch behind la langue” (2018) była inspirowana praktyką artystyczno-terapeutyczną artystki Lygii Clark, esejem filozofki Joanny Bednarek “Życie, które mówi” oraz tekstami feministycznej filozofki, psychoanalityczki i lingwistki Luce Irigaray. W relacji do tekstów kultury wymienionych autorek rozwijałam (rozwijałyśmy) partytury i somatyczne rozgrzewki, które napędzały proces tworzenia materiału ruchowego do choreografii i konstrukowały performatywność zorientowaną na obiekt (object-oriented). Nasze ciała przechodziły metamorfozy, zbliżając się do tego, co nieludzkie i nieożywione.

Ponadto, wplatam działania choreograficzne w kontekst, aby umożliwić doświadczanie ciała jako miejsca współzależnego od środowiska przyrodniczego i społeczno-politycznego.

Co choreografujesz w swojej pracy?

Ruch wyobraźni i ruch percepcji, przepływy energii oraz sposoby doświadczania czasu i związane z nimi emocje, rytmy i dynamiki. Improwizuję i eksperymentuję z komponowaniem relacji z obiektami, słowami, materiałami, światem roślin, żywiołami i krajobrazami, aby uczynić postrzegalnymi i odczuwalnymi odmienne zmysłowości i tryby uważności.

Projekty choreograficzne, w które się angażuję, mają charakter kolektywnego procesu rozwijającego się w oparciu o rozmaite techniki improwizacji i praktyki somatyczne (pracy z ciałem, oddechem i głosem). Czerpię inspirację i siłę z feministycznych tekstów kultury, ruchów społecznych, pejzaży dźwiękowych, obserwacji ludzi, zwierząt i roślin oraz bezcelowych spacerów. W centrum moich zainteresowań znajduje się praca empatii – doświadczenie bliskości z materią nieożywioną (jej właściwościami fizycznymi, magicznymi i wyobrażeniowymi) oraz towarzyszące jemu poszerzanie odczuwania i postrzegania własnego ciała i tożsamości.

W jaki sposób pracujesz nad spektaklem?

Każdy proces artystyczny wytwarza własną ucieleśnioną metodologię, dramaturgię, wrażliwość, narzędzia choreograficzne oraz sposoby radzenia sobie z błądzeniem. Podczas kilkumiesięcznych badań w studio poprzedzających pracę nad spektaklem, poszukuję narzędzi, które umożliwiają rozszczelnianie widzenia i otwarcie ciała na erupcję nowej korporealności. Regularnie tańczę w studio oraz dokumentuję ślady: zlepki wyobrażeń, sytuacji, działań i obrazów, które pojawiają się w trakcie improwizacji tanecznych, lektur, spacerów lub przed zaśnięciem. Zakładam maski i kostiumy, bawię się z obiektami-instrumentami (ich kolorami, rozmiarami, fakturami), wydaje dźwięki ciała, udźwiękawiam ruch, gadam do siebie, robię rysunki, nagrywam. Równolegle do badań w studio, poszukuję tekstów z pola nauk humanistycznych, poezji i literackiego eksperymentu, które mogą wnieść nowe perspektywy i języki do tego, co wydarza się w ciele i w ruchu.

Do pewnego momentu lubię prowadzić badania ruchu (movement research) sama, ale nie wyobrażam sobie tworzenia choreografii bez inspiracji, krytyki i impulsów do zmiany pochodzących od innych artystek i badaczek – ich osobowości, spojrzenia na świat i indywidualnego języka. Pracuję z improwizacją taneczną i partyturami; rzadko piszę ruch, najczęściej tworzę warunki i ograniczenia dla powstawania materiału i pojawiania się stanów cielesnych. Moja praca polega między innymi na badaniu możliwości i ograniczeń wyobraźni, cielesności i fikcji jako portali do wspólnej przestrzeni, w której negocjujemy to, co sobie wyobrażamy, i dowiadujemy się więcej o tym, jak i po co to robimy.

Jaką rolę w Twojej pracy odgrywa „spektakularność”?

Zagadnienie “spektakularności” rzadko lub prawie nigdy nie zajmuje mojej uwagi. Jestem świadoma, że proponowane przeze mnie doświadczenia odbiegają od tego, do czego znaczna część widzek i widzów sztuk performatywnych jest przyzwyczajona i co można skojarzyć z wąską definicją spektaklu jako (ekonomii) nadmiaru i przebodźcowania. Negocjowanie i redefiniowanie tych przyzwyczajeń wchodzi w skład mojej pracy. Jeśli miałabym usytuować spektakularność w ramach mojej praktyki, rozumiałabym ją jako fenomen “wyłaniania się” afektu, wzruszenia, wyobrażenia.

Ponadto, w moich działaniach artystycznych ważne jest kreowanie sytuacji, w których spotykam publiczność w różnych kontekstach społecznych i stwarzam dla niej warunki do wpływania na kształt wydarzenia. W moich choreografiach ciało negocjuje z mową, która pośredniczy w doświadczeniu stanów nasycenia, rozproszenia, wyobrażania i spekulowania. Przykładem takiego podejścia był spacer performatywny we francuskiej wsi Cornil “Bouger le paysage, une balade du jeudi”, do którego stworzyłam kilkanaście partycypacyjnych partytur, za sprawą których uczestniczki i uczestnicy kierowali moim performansem podczas lektury na głos.

Jaką rolę odgrywa w Twojej pracy wirtuozeria?

Pojęcie “wirtuozerii” nie jest przeze mnie używane, ani nie stanowi punktu odniesienia dla sposobu, w jaki pracuję i w jaki postrzegam polityczność tańczącego ciała. Wynika to z tego, że przekierowuje ono myślenie w stronę treningu ciała (głównie układu mięśniowego), baletu i szpagatów. Może nie mam racji? Rzadko kiedy słyszę o wirtuozerii improwizatorek i improwizatorów lub artystek i artystów z nienormatywnymi ciałami lub z niepełnosprawnością. Jeśli miałabym podjąć próbę przechwycenia tego słowa, powiedziałabym, że wirtuozeria, którą sobie cenię, jest pogłębianiem umiejętności słuchania, radzenia sobie z trudnościami oraz cyzelowaniem czujności na podejmowanie decyzji ze środka procesu.

Jaką rolę odgrywa intuicja?

Intuicja odgrywa KLUCZOWĄ rolę nie tylko w tworzeniu choreografii, także w moim życiu osobistym. Jest biopaliwem i odnawialnym źródłem energii. Jest polaną pełną żyjątek i zapachów, snami i wewnętrznym głosem ratującym przed durnowatą logiką skierowaną na zysk. Coraz częściej przekonuję się, jak silnie intuicja sprzężona jest z odpoczywaniem i byciem-w-czasie (spacerami, rysowaniem, śpiewaniem). Praktyki somatyczne oraz głębokie słuchanie zajmują ważne miejsce w mojej twórczości, ponieważ uwrażliwiają mnie na ten wewnętrzny głos.

Czy istnieje projekt, który od dawna chciałaś/eś zrealizować?

Nie. Działam w niszy i we własnym rytmie, ale niewątpliwie myślę o mojej praktyce w perspektywie długiego trwania. Jestem zależna od systemu grantowego, ale wentylem bezpieczeństwa jest dla mnie regularna indywidualna praktyka taneczna w studio oraz wymiana artystyczna z przyjaciółkami-artystkami, która niejednokrotnie owocuje wspólnymi projektami artystycznymi, a najczęściej rozmowami, odkrywaniem siebie w kontakcie z innymi i dawaniem sobie wsparcia.

W niedalekiej przyszłości chciałabym uczyć improwizacji tańca i narzędzi choreograficznych.

Na ile budżet ogranicza Twoją wyobraźnię?

Budżet nie ogranicza mojej wyobraźni, ale moje możliwości kolektywnej współpracy. Chciałabym, abyśmy jako środowisko miały i mieli zapewnione godne honoraria i dobre warunki pracy. Zarysowując wstępnie projekt i ubiegając się o dofinansowanie, zastanawiam się, ile czasu potrzebuję_emy do jego realizacji i jakie jest przyzwoite honorarium dla każdej i każdego. W ramach systemu grantowego nie mam możliwości uprawiania ćwiczeń z wyobraźni i eksperymentowania z alternatywnymi ekonomiami.

Co chciałabyś/chciałbyś zmienić w sposobie produkowania sztuki choreograficznej? 

Chciałabym mieć możliwość rozwijania swoich prac w ramach rezydencji badawczych przed rozpoczęciem produkcji oraz grania spektaklu kilkukrotnie (kilkunastokrotnie!) oraz w kilku miejscach w Polsce (dystrybucja projektów i decentralizacja kultury).

Jak długo pracujesz nad koncepcją?

Jeśli mam być szczera – nie pracuję nad koncepcją. Jedyny moment, kiedy mi się wydaje, że to robię to, wówczas, gdy piszę wnioski. Najczęściej konstruuję choreografię w procesie i we współpracy z innymi artystkami i artystami oraz otoczeniem. Przed rozpoczęciem pracy wyobrażam sobie dany projekt i jego potencjalne narzędzia w różnych perspektywach czasowych: inny jest czas potrzebny do napisania spaceru performatywnego site-specific, a inny dla wykrystalizowania się choreografii solowej lub grupowej.

Jak pracujesz i jak komunikujesz się z publicznością?

Spoglądam na nią od czasu do czasu, chodzę koło niej, zdarza mi się jej dotknąć. Zabiegam o jej uwagę, zaczepiam ją, daje jej odpocząć, po prostu jestem obok. Rozbijam jej przyzwyczajenia i wyobrażenia dotyczące tego, jak powinnam się zachowywać i co wydarzy się w następnej chwili.

Czy ważne jest, aby widownia odkryła związek między spektaklem, a Twoimi założeniami?

Oduczyłam się podejścia “co autor/ka miał/a na myśli”. Zubaża ono wszystko to, co cenię sobie najbardziej w obcowaniu ze sztukami performatywnymi. Nie tworzę konceptualnych łamigłówek ani zaszyfrowanych komunikatów, pracuję z materią. Zgadzam się ze stwierdzeniem, że piękno jest w oku patrzącej/patrzącego. Oprócz piękna jest jeszcze wiele innych rzeczy, które przekraczają moje wyobrażenia na temat tego, czym właściwie jest to, co robimy. Wydarzenie artystyczne jest czymś więcej niż sumą spojrzeń osób biorących w nim udział.

Co według Ciebie zmieni się w pracy choreografek i choreografów w rzeczywistości post-pandemicznej?

Zastanawiam się, czy zmieni się coś na lepsze… Będziemy mniej latać samolotami na zagraniczne rezydencje? Będziemy myśleć bardziej lokalnie o naszych ścieżkach zawodowych? Będziemy bardziej się wspierać?

Czy jest coś, co chciałabyś dodać?

I dance because…

I need transformation

my body asks for it

it is a political act

having pleasure is our right

this is how I take care of myself

it takes time and it’s so good to take time these days

I was rejecting rituals for too long

I dare to say this world could be better

I hear rhythms while doing so and they are calling dance into being

I have appetite for life

dancing is tasty

it makes me laugh

I understood not so long ago that being fragile is a strength

multitude brings joy

being tired physically after it almost always feels so great

I rarely see people touching each other

words and images are not enough

I do not know why I do it

refugees are welcome

I am a woman

I am privileged