Artykuł powstał w ramach stypendium z Krajowego Planu Odbudowy realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca. Sfinansowane przez Unię Europejską Next GenerationEU.

Wprowadzenie:

Sektor kultury w Polsce, podobnie jak na całym świecie, przechodzi głębokie zmiany, zmierzające do ustanowienia bardziej świadomych i etycznych standardów pracy. W ramach tych przemian kluczowe jest zrozumienie, że bezpieczne środowisko pracy nie jest luksusem czy dodatkiem, ale fundamentalnym warunkiem powstawania odpowiedzialnej sztuki. To przekonanie staje się coraz bardziej powszechne.

W przeszłości protokoły bezpieczeństwa w kulturze bywały traktowane marginalnie lub wprowadzane w sposób doraźny. Dziś, w dobie rosnącej świadomości społecznej i etycznej, stają się one niezbędnym elementem profesjonalizmu, szczególnie podczas pracy nad materiałami o wysokim stopniu wrażliwości. Obejmują one nie tylko sceny wymagające pracy z intymnością, intensywnym kontaktem fizycznym czy nagości ale także te dotyczące przemocy, traumy, silnych emocji czy sytuacji wymagających od uczestniczących osób szczególnej ekspozycji i zaufania.

Odpowiedzialność za stworzenie i utrzymanie bezpiecznego środowiska pracy spoczywa na wszystkich zaangażowanych stronach – osobach performujących, technicznych, produkcyjnych i reżyserskich – a nie wyłącznie na wyspecjalizowanych koordynatorach_kach intymności czy działach produkcji. Jest to wspólne zadanie, budujące kulturę wzajemnego szacunku i zaufania.

Dlaczego protokoły bezpieczeństwa są ważne?

Praca twórcza z natury często wymaga eksplorowania granic i mierzenia się z emocjonalnymi aspektami ludzkiego doświadczenia. Bez jasno określonych ram czy zasad, proces ten może nieść ze sobą poważne ryzyko:

• Konsekwencje psychologiczne: Brak wsparcia i jasnych procedur może prowadzić do wypalenia zawodowego, chronicznego stresu, retraumatyzacji, wzmożonego lęku, a w dłuższej perspektywie do poważnych problemów ze zdrowiem psychicznym wśród osób twórczych i współpracujących.
• Ryzyko fizyczne: Dotyczy to nie tylko oczywistych scen kaskaderskich czy walki. Brak precyzji w scenach może prowadzić do kontuzji. Przemęczenie wynikające z nieprzestrzegania norm czasu pracy zwiększa ryzyko błędów i wypadków.
• Problem etyczne i prawne: Brak jasnych granic i mechanizmów reagowania stwarza podatny grunt dla nadużyć, molestowania czy innych form przekraczania granic. Może to skutkować poważnymi konfliktami w zespole, kryzysami wizerunkowymi dla instytucji lub projektu, a także daleko idącymi konsekwencjami prawnymi.
• Blokada twórcza: Brak poczucia bezpieczeństwa i zaufania w zespole hamuje swobodę twórczą, uniemożliwiając pełne zaangażowanie osób w proces kreacji.

Wdrożenie protokołów bezpieczeństwa jest zatem strategiczną inwestycją w osoby – w ich dobrostan, zdrowie i możliwość pełnego wykorzystania potencjału twórczego. Jest to budowanie etycznych fundamentów i tworzenie warunków dla powstawania sztuki o wysokiej jakości artystycznej.

Pięć filarów pracy z intymnością i bezpieczeństwa

Chociaż zasady te są zdefiniowane z myślą o scenach intymnych, wiele z nich może i powinno być stosowanych szerzej, wykraczając poza pracę nad intymnością, aby przyczynić się do budowania kultury opartej na współpracy i świadomej zgodzie.

Te filary to:

• Kontekst (Context): Odnosi się do wspólnej analizy okoliczności zarówno dla całego dzieła, jak i dla konkretnej sceny lub produkcji jako całości. Kontekst obejmuje zrozumienie stylu, gatunku, specyfiki medium oraz celów artystycznych i narracyjnych sceny. Każda produkcja czy scena będzie wymagała nieco innego podejścia, a kontekst pozwala nazwać, omówić i zrozumieć przez wszystkich zaangażowanych unikalne cechy każdej sytuacji, stanowiąc dobry punkt wyjścia do planowania.
• Zgoda (Consent): Zgoda to dobrowolnie i świadomie wyrażone porozumienie między dwiema stronami na udział w określonym, wcześniej ustalonym działaniu. Zgoda może istnieć tylko wtedy, gdy jest dobrowolna i pozwala wszystkim stronom na zmianę zdania w dowolnym momencie przed lub w trakcie realizacji, bez negatywnych konsekwencji. W kulturze zgody jednostki mogą swobodnie wybierać między „tak” a „nie”, bez obawy przed postrzeganymi negatywnymi skutkami.
• Komunikacja (Communication): Komunikacja musi być otwarta i swobodna podczas procesu twórczego, ma na celu zadbanie o to aby każda osoba rozumiała, czego się od niej oczekuje. Jasna i ciągła komunikacja, używająca włączającego języka, daje każdej osobie w zespole możliwość świadomego i pewnego wyrażenia zgody zarówno na opowiadaną historię, jak i na działania, w które jest zaangażowana. Obejmuje ona również ustanowienie jasnych kanałów zgłaszania obaw.
• Choreografia (Choreography): Choreografia jest mapą fizycznych ruchów i stanów emocjonalnych. To ramy, w których osoby aktorskie/performujące mogą bezpiecznie i skutecznie pracować fizycznie i emocjonalnie ze sobą nawzajem. Improwizacja w scenach zawierających intymność jest niedopuszczalna. Choreografia intymności jest z założenia adaptowalna, aby dopasować się do potrzeb opowiadanej historii. Może być hiper-konkretna lub tworzyć szersze ramy dla eksploracji impulsów w sposób oparty na zgodzie.
• Zamknięcie (Closure): Zamknięcie to rytuał lub praktyka mająca na celu zawieranie, przetwarzanie i kategoryzowanie uczuć i doświadczeń, które pojawiają się podczas procesu. Budowanie praktyk otwierania i zamykania (check-in/check-out) pomaga osobom praktykującym bezpieczniej badać wyobrażone scenariusze bez doświadczania negatywnych skutków w ich codziennym życiu.

Praktyczne Wskazówki:

Wdrożenie protokołów bezpieczeństwa w praktyce wymaga konkretnych działań na każdym etapie procesu twórczego:

1. Planowanie i Pre-produkcja:
   
   

• W ogłoszeniach castingowych i podczas rozmów jasno informuj o potencjalnej obecności scen nagości, symulowanego seksu lub intensywnego kontaktu fizycznego.
• Bezwzględnie zabronione jest żądanie nagich zdjęć czy nagrań od osób kandydujących. Stosuj bezpieczne praktyki castingowe (bez prywatnych miejsc, z prawem do osoby towarzyszącej, zakaz nagrywania prywatnymi urządzeniami;)
• Umowy muszą zawierać precyzyjne aneksy dotyczące nagości/intymności, dostarczone z odpowiednim wyprzedzeniem (np. 48h przed dniem zdjęciowym).
• Przeprowadź analizę ryzyka dla koncepcji i zaplanuj środki zaradcze. Określ odpowiedzialność za bezpieczeństwo i potrzebę zaangażowania specjalistów (np. Koordynatorki/Koordynatora Scen Intymnych). Zapewnij budżet i czas na bezpieczną realizację.

1. Próby i Realizacja:
   
   

• Traktuj sceny zawierające intymność jak choreografię – planuj, ćwicz, unikaj improwizacji. 
• Rozważ zaangażowanie Koordynatorki/Koordynatora Intymności.
• Tam, gdzie to możliwe, stosuj bariery fizyczne (np. specjalne wkładki, poduszki) lub kostiumy ochronne (modesty garments), aby zminimalizować bezpośredni kontakt intymny i zapewnić komfort osobom performującym.
• Stosuj zasadę „zamkniętego planu/próby” dla scen intymnych, ograniczając obecność tylko do osób absolutnie niezbędnych. Dotyczy to również ograniczenia dostępu do podglądu na monitorach tylko dla kluczowych osób członkostwa ekipy.
• Bezwzględnie zabronione jest używanie prywatnych telefonów komórkowych i innych urządzeń rejestrujących na zamkniętym planie lub próbie.
• Osoby performujące występujące nago lub w minimalnym stroju muszą mieć natychmiastowy dostęp do okrycia (cover-up), np. szlafroka, aby móc okryć się w przerwach między ujęciami lub gdy nie biorą udziału w danej chwili w pracy.
• Warto wprowadzić praktykę regularnych, krótkich „check-inów” na początku dnia pracy lub przed szczególnie trudną sceną, aby sprawdzić gotowość, granice i potrzeby osób członkostwa zespołu.
• Po zakończeniu pracy nad wymagającymi scenami lub na koniec dnia, zaleca się stosowanie technik „de-rolingu” lub „check-outów”, które pomagają osobom performującym świadomie wyjść z roli i przetworzyć emocje związane ze sceną.
• Należy zapewnić osobom performującym możliwość poproszenia o przerwę w dowolnym momencie, jeśli odczuwają dyskomfort fizyczny lub emocjonalny.
• Kluczowe jest przestrzeganie norm czasu pracy, zapewnienie odpowiedniej ilości czasu na odpoczynek i regenerację dla całego zespołu.

1. Postprodukcja i Podsumowanie:
   
   

• Po zakończeniu projektu warto przeprowadzić spotkanie podsumowujące, aby omówić, co zadziałało dobrze w kontekście protokołów bezpieczeństwa, a co wymaga poprawy w przyszłości.
• W przypadku projektów szczególnie intensywnych emocjonalnie, należy zapewnić osobom performującym informacje o dostępnych zasobach wsparcia psychologicznego, jeśli zaistnieje taka potrzeba.
• Doświadczenia zdobyte podczas realizacji projektu powinny zostać wykorzystane do analizy i udoskonalenia stosowanych protokołów bezpieczeństwa w przyszłych produkcjach.

Podsumowanie: Budowanie Kultury Troski

Protokoły bezpieczeństwa są najskuteczniejsze, gdy stają się częścią kultury organizacyjnej i są wspólnym celem wszystkich zaangażowanych w produkcję. Ich wdrażanie nie powinno być biurokratycznym obciążeniem, lecz świadomym i etycznym działaniem, które buduje zdrowe, pełne szacunku i kreatywności środowisko pracy w sektorze kultury. To proces wymagający zaangażowania, edukacji i gotowości do zmiany myślenia wszystkich stron.

W tym procesie cennym wsparciem są Koordynatorki/Koordynatorzy Intymności i inne wyspecjalizowane profesjonalistki/profesjonaliści, oferujący swoją wiedzę i narzędzia. Jednak fundamentem pozostaje wspólna odpowiedzialność i kultura oparta na szczerej komunikacji, wzajemnym szacunku i świadomej, entuzjastycznej zgodzie.

Inwestując w bezpieczeństwo psychofizyczne i emocjonalne wszystkich uczestniczących osób w procesie twórczym, inwestujemy nie tylko w ich dobrostan, ale także w jakość powstającej sztuki i w przyszłość całej polskiej branży kultury.