Artykuł powstał w ramach stypendium z Krajowego Planu Odbudowy realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.  Sfinansowane przez Unię Europejską Next GenerationEU

Współczesne produkcje teatralne/filmowe/audiowizualne w coraz większym stopniu uznają potrzebę budowania bezpiecznego i pełnego szacunku środowiska pracy. Centralną postacią w tym procesie, zwłaszcza gdy przychodzi do realizacji scen wymagających intymności i bliskiego kontaktu fizycznego, staje się koordynator_ka intymności. Jej lub jego funkcja wykracza poza techniczną organizację ruchu scenicznego; dotyczy fundamentalnych zasad współpracy opartych na wzajemnym zrozumieniu i, co najważniejsze, na kulturze zgody.

Jak wynika z doświadczeń praktyczek i praktyków w tej dziedzinie, celem pracy koordynator_ki intymności jest stworzenie przestrzeni, w której możliwe jest bezpieczne i swobodne eksplorowanie intymnych aspektów ludzkich relacji na scenie czy przed kamerą. Kluczowe jest, aby te intymne historie były opowiadane z miejsca zgody, wolnej od jakiegokolwiek przymusu, strachu czy poczucia obowiązku. Ta zgoda rodzi się z zaufania, które z kolei jest budowane na jasno określonych ramach i zasadach.

Rola koordynator_ki intymności polega na ustanowieniu i utrzymaniu tych ram. Przed rozpoczęciem pracy nad intymnymi scenami, koordynator_ka intymności spotyka się z osobami aktorskimi i reżyserią, aby omówić zakres scen, granice komfortu poszczególnych osób i wypracować protokoły postępowania. Działania te mają na celu zapewnienie, że wszystkie zaangażowane osoby czują się bezpiecznie i mają pełną kontrolę nad swoim ciałem i przestrzenią osobistą w trakcie prób i na planie.

Popularyzacja wiedzy na temat zgody i granic w produkcjach teatralnych, filmowych i telewizyjnych jest jednym z istotnych celów pracy koordynatorek i koordynatorów intymności. Dzielenie się wiedzą na temat bezpiecznych praktyk i budowania kultury opartej na szacunku przyczynia się do podnoszenia świadomości w całej branży. Dzięki temu, kwestie związane z intymnością na planie przestają być tematem tabu, a stają się integralną częścią profesjonalnego procesu twórczego, opartego na jasnych zasadach i wzajemnym porozumieniu.

W praktyce oznacza to szczegółowe omawianie każdej sekwencji ruchu, ustalanie punktów kontaktu fizycznego, a także stworzenie mechanizmów umożliwiających osobom aktorskim zgłaszanie dyskomfortu w dowolnym momencie, bez obawy przed konsekwencjami. Koordynator_ka intymności działa jako pośredniczka i rzecznik osób aktorskich w kwestiach związanych z intymnością, dbając o to, aby ich granice były respektowane.

Definiowanie Zgody: Od FRIES do CRISP

Aby zgoda na planie była w pełni świadoma i respektowana, kluczowe jest precyzyjne zdefiniowanie, czym ona właściwie jest w kontekście pracy artystycznej. Tradycyjnie, w edukacji dotyczącej zgody, często posługiwano się akronimem FRIES, pochodzącym od Planned Parenthood, który definiuje zgodę jako:

• Freely Given (Dobrowolna)
• Reversible (Odwołalna)
• Informed (Świadoma)
• Enthusiastic (Entuzjastyczna)
• Specific (Konkretna)

Choć FRIES stanowi dobry punkt wyjścia i dobrze opisuje zgody w kontekście rzeczywistych kontaktów intymnych, w specyficznym środowisku pracy na planie filmowym czy teatralnym, niektóre jego elementy mogą być problematyczne. Definicja FRIES została stworzona dla rzeczywistych kontaktów seksualnych, a nie dla symulowanych i choreografowanych scen intymnych w celach artystycznych. Istnieją istotne różnice między życiem a sztuką, które wpływają na rozumienie zgody.

Na przykład, aspekt „Freely Given” (dobrowolna) nie zawsze przekłada się wprost na realia branży rozrywkowej, ponieważ osoby zaangażowane w odtwarzanie intymności wykonują pracę i są pracownikami, co wiąże się z inherentną dynamiką władzy w hierarchicznych organizacjach. Powiedzenie „nie” w kontekście prośby reżyserii czy produkcji, nawet jeśli dotyczy sceny intymnej, może wiązać się z obawą o utratę roli lub negatywnie wpłynąć na przyszłe szanse zawodowe.

Podobnie, element „Enthusiastic” (entuzjastyczna) bywa trudny do zastosowania w pracy aktorskiej. Gra scen intymnych, nawet przy pełnej świadomości i zgodzie, może wywoływać u osób aktorskich stres, zdenerwowanie czy niepewność. Ważne jest, aby osoby aktorskie czuły się komfortowo i bezpiecznie wykonując swoje zadanie, nawet jeśli nie towarzyszy temu entuzjazm w rozumieniu osobistym. Zgoda w życiu prywatnym może być entuzjastyczna i radosna, ale zgoda na potrzeby odegrania sceny niekoniecznie.

W odpowiedzi na te specyficzne wyzwania środowiska artystycznego, wypracowano nową definicję zgody, lepiej oddającą realia pracy na planie – CRISP.

• Considered (Rozważona)
• Reversible (Odwołalna)
• Informed (Świadoma)
• Specific (Konkretna)
• Participatory (Partycypacyjna)

W modelu CRISP zachowano kluczowe elementy z FRIES: „Reversible” (odwołalna), „Informed” (świadoma) i „Specific” (konkretna), które są uniwersalne zarówno dla zgody w życiu, jak i w sztuce. Zmieniono jednak „Freely Given” na „Considered” (rozważona) i „Enthusiastic” na „Participatory” (partycypacyjna).

„Considered” podkreśla, że choć dynamika władzy w branży kreatywnej istnieje i może wpływać na proces decyzyjny, osoby aktorskie powinny mieć zapewniony czas i przestrzeń do pełnego rozważenia wszystkich czynników i informacji przed podjęciem decyzji o wyrażeniu lub odmowie zgody. Wymaga to strukturalnych zmian, które zapewnią osobom aktorskim odpowiedni czas na zapoznanie się z wymaganiami roli i scen, a także jasnej komunikacji co do szczegółów scen intymnych. Ważne jest, aby decyzja o zgodzie nie była bezpośrednio powiązana ze statusem zatrudnienia, a twórczynie i twórcy byli otwarci na kreatywne rozwiązania fabularne, które mieszczą się w granicach komfortu osoby aktorskiej.

„Participatory” (partycypacyjna) oznacza, że osoby aktorskie powinny być aktywnie włączane w proces podejmowania decyzji dotyczących tego, co dzieje się z ich ciałem na planie. Nie chodzi o to, aby decyzje dotyczące scen intymnych były po prostu narzucane, ale aby osoby aktorskie były zapraszane do współtworzenia tych momentów na równych zasadach. Nawet jeśli scena jest trudna do zagrania, pełne uczestnictwo w jej tworzeniu może zwiększyć pewność siebie osoby aktorskiej i jej poczucie sprawczości w wymagającej roli. Kiedy osoby aktorskie są włączane w proces decyzyjny, łatwiej jest im również artykułować swoje potrzeby bez obawy o zakłócenie komunikacji czy sprzeciwienie się wizji reżyserii.

Przyjęcie modelu CRISP w pracy koordynator_ki intymności pozwala na bardziej precyzyjne i adekwatne podejście do kwestii zgody w środowisku artystycznym. Implementacja zasad CRISP przyczynia się do tworzenia bezpieczniejszej i bardziej otwartej przestrzeni pracy, w której intymne historie mogą być opowiadane z pełnym profesjonalizmem i poszanowaniem granic każdej zaangażowanej osoby twórczej.